fot. Leszek Podeszwa

Kolegiata Opatowska
Najcenniejszym zabytkiem Opatowa jest Kolegiata pod wezwaniem św. Marcina Tours z XII w. jeden z najcenniejszych zabytków architektury romańskiej w Polsce. Na przełomie XV i XVI oraz w wieku XVIII była przebudowywana. Jest to 3- nawowa bazylika z transeptem i 2-wieżową fasadą. We wnętrzu na szczególną uwagę zasługuje XVI wieczny zespół nagrobków z marmuru i brązu rodziny Szydłowieckich ,umiejscowiony w nawie poprzecznej z reliefową płytą tzw. Lamentem Opatowskim płaskorzeźbą z brązu wyrażającą rozpacz przedstawicieli różnych grup społecznych po śmierci kanclerza Szydłowieckego. Poza tym warto zwrócić uwagę na renesansowy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Janem przypisywany autorstwu Timoteo Viti z Urbano, polichromie, portale wewnętrzne i detale kamieniarskie, a także barokowe stalle kanonickie.

                                                                                                                            

 

Kosciół i Klasztor oo. Bernardynów
Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Klasztor oo. Bernardynów z połowy XIV w. stojący na miejscu pierwszego kościoła opatowskiego wzniesionego podobno już w 1040 r. kiedy osadę nazywano Żmigród. Obecnie istniejące zabudowania zostały gruntownie przebudowane w latach 1751-1765 w stylu późnego baroku. Jedno nawowy kościół ma charakter rokokowy. Na szczególna uwagę zasługują rzeźby w ołtarzu głównym dłuta Macieja Polejowskiego przedstawiciela tzw. lwowskiej szkoły rzeźby doby rokoko. Poza tym cenne są także ołtarze wypełniające wnęki w bokach nawy. Szczególnie na uwagę zasługuje ołtarz z  rzeźbą Chrystusa w tłoczni mistycznej, a także epitafia. W kościele zachował się również unikatowy krucyfiks gotycki z 1400 roku.

 

 

Dom z podcieniami.              

 

Podziemna Trasa Turystyczna                                                         
Ze względu na walory historyczne i zabytkowe postanowiono połączyć część kilkukondygnacyjnych komór i chodników znajdujących się pod Starym Miastem, tworząc Podziemną Trasę Turystyczną. Podziemne składy kupieckie powstawały w okresie od XV do XVII w. Podatny na drążenie less pozwolił mieszkańcom Sandomierza na stworzenie szeregu podziemnych piwnic. Z czasem sięgały one nawet 15 metrów poniżej powierzchni ziemi. Pod koniec XX wieku część komór połączono tworząc 470 m. trasę, którą udostępniono do zwiedzania. Najgłębsze wyrobiska znajdują się na głębokości 12 m. pod płytą rynku.

 
 

 

Furta Dominikańska                                                                   
Jedyna z dwóch istniejących dawnych furt miejskich, które przed wiekami mieściły się w murach obronnych miasta. Furta Dominikańska umożliwiała wejście do miasta nie tylko ojcom dominikanom, ale także innym osobom, w czasie gdy bramy miejskie były już pozamykane. Ze względu na specyficzny kształt nazywana jest potocznie „Uchem Igielnym”.





 

 

Kamienica Oleśnickich              
To tutaj, według przekazów historycznych w 1570 roku zawarto tzw. zgodę sandomierską i opracowano obowiązujący katechizm. Kamienica jest jednym z najlepiej zachowanych w mieście budynkiem mieszkalnym. Wyróżnia się charakterystycznymi podcieniami, a także obszerną sienią z przejściem na podwórze. W podziemiach znajdują się głębokie piwnice, będące elementami Podziemnej Trasy Turystycznej, do której wejście znajduje się w oficynie gmachu.

 

Kościół św. Jakuba                                                                      
To jeden z najstarszych wybudowanych z cegły kościołów w Polsce.  Jego historia i zabytki zauroczyły wielu Polaków, ludzi pióra, miłośników Sandomierszczyzny. Jest starożytną świątynią romańską wzniesioną z cegły w pierwszej dekadzie XIII w. Fundatorem był biskup krakowski - Iwo Odrowąż. Kościół wzniesiono jako trójnawową bazylikę z wydłużonym, trójprzęsłowym prezbiterium. Do świątyni przylega dzwonnica z 1314 r. oraz kaplica poświęcona męczennikom sandomierskim z połowy XVII w. Warto zwrócić uwagę na późnoromańską dekorację elewacji wykonaną z ceramiki - przede wszystkim portal północny, który zalicza się do najpiękniejszych romańskich portali ceramicznych.

 

Kościół Św. Michała                                                      
Wraz z zespołem dawnego klasztoru Benedyktynek, został wybudowany w latach 1686 – 1692 według projektu architektonicznego Michała Linka. Dziś można go podziwiać w pięknym, barokowym, niezmienionym stylu. Obecnie stanowi siedzibę Wyższego Seminarium Duchownego.



 

 

 

Kościół św. Józefa                                                               
Pochodzi z XVII wieku. Swego czasu był klasztornym kościołem reformatów. Został zbudowany z materiałów rozbiórkowych, pochodzących z ruin zamku królewskiego w Zawichoście. Charakteryzuje się bardzo skromnym, surowym wystrojem wnętrza, utrzymanym w brązowym, „reformackim” kolorze. Osobliwością kościoła są pochowane w kryptach świątyni zwłoki zmarłej w opinii świętości, osiemnastoletniej córki wojewody sandomierskiego - Teresy Izabeli Morsztynówny, która zmarła tajemniczą śmiercią, ślubując dozgonną czystość. Po jej śmierci ciała nie balsamowano, a do dziś nie uległo ono rozkładowi.
 
 
 

Zespół Szpitala św. Ducha                                                        
Tuż przy Bramie Opatowskiej, pomiędzy ulicami Opatowską, Szpitalną i Sokolnickiego, znajduje się zespół dawnego szpitala i klasztoru Św. Ducha. Ufundowany został w 1292 r. przez krakowskiego kasztelana Żegota. Po upływie kilku stuleci kościół oraz zabudowania wchodzące w skład kompleksu rozbudowano i wielokrotnie przebudowywano aż do początku XX wieku.

 

Pałac Biskupi                                                       
To piękny, okazały budynek klasycystyczny, wybudowany w latach 1861 – 64 z materiałów pozyskanych z rozbiórki kościołów Św. Marii Magdaleny i Św. Piotra. Na parterze mieszczą się biura Kurii Diecezjalnej, na piętrze zaś pokoje Biskupa Ordynariusza Sandomierskiego.
 

 

Dzwonnica                                                               
Usytuowana na rogu ulic Katedralnej i Mariackiej wysoka, wzniesiona z kamienia barokowa dzwonnica została wybudowana w latach 1737 - 1743. Posiada trzy kondygnacje. Każda z nich zwieńczona jest kamiennym, profilowanym gzymsem.
 

 

Synagoga
W zachodniej części miasta, przy ulicy Żydowskiej, zachowała się dawna synagoga. Piękna, murowana budowla została zbudowana w II połowie XVIII. Gmach wzniesiono z cegły. Całość nakryto łamanym dachem. Obecnie w synagodze mieści się archiwum państwowe. W jego zbiorach znajdują się akta miasta Sandomierza od XVI w. oraz bogate zbiory archiwaliów z XIX w.

 

Spichlerz
U stóp Zamku i skarpy wiślanej stoi jedyny, jaki dotrwał do naszych czasów spichlerz. Został wzniesiony w 1696 r., a później przebudowany w XIX w. Oprócz swej pierwotnej funkcji, czyli składu zboża oraz innych produktów żywnościowych, spełniał także funkcję mieszkalną.

Ziemia Opatowska.

Rzeźba i ukształtowanie  terenu Ziemi Opatowskiej jest urozmaicona z dużym udziałem łagodnie pofałdowanych wzgórz a lessowa gleba naniesiona przez wiatry na skały paleozoiczne są bardzo urodzajne.

Na terenach suchych i nasłonecznionych można spotkać reliktową roślinność kserotermiczną, charakterystyczną dla stepów. Stanowiska takiej roślinności jak wisienki karłowate, trawy ostnice, rojników, miłków wiosennych występują m.in. w Nikisiałce Małej, Tudorowie na zboczach doliny Opatówką.

Ziemię Opatowską przecinają liczne jary, wąwozy, wydrążone przez wody, cieki oraz dwie większe rzeki:  

- Opatówką, której źródło znajduje się na wschodnim zboczu Góry Truskolaskiej (Pasmo Jeleniowskie Gór Świętokrzyskich ), na wysokości 332 m n.p.m., ok. 10 km na zachód od Opatowa, a do Wisły uchodzi na wschód od wsi Słupcza powyżej Zawichostu.

- Koprzywiankę lewostronny dopływ Wisły, o długości 66 km, której źródło znajduje się na południowym stoku Wesołówki (Pasmo Jeleniowskie Gór Świętokrzyskich), na wysokości 380 m n.p.m., a ujście w Sandomierzu na wys. 141 m n.p.m. Koprzywianka jest najdłuższą z rzek płynących przez Wyżynę Sandomierską i jednocześnie mająca największe dorzecze. Środkowy i górny odcinek rzeki mają charakter wyżynny, natomiast ujściowy długości około 14 km - nizinny.

Pięknie prezentuje się również północny fragment granicy Ziemi Opatowskiej, która stanowi dolina Wisły z wspaniałą krajobrazowo  linią brzegową  ze stanowiskami roślinności ciepłolubnej.

Obok dominacji gleb lessowych występują na tym terenie także inne formacje geologiczne np. złoża kwarcytu kambryjskiego  na terenie gmin Opatów, Lipnik oraz  złoża wapieni dolomitycznych i dolomitów na terenie gmin Iwaniska i Baćkowice  wiążące się z Pasmem Wygiełzowskim Gór Świętokrzyskich zbudowane z piaskowców, mułowców oraz iłołupków kambryjskich, Rozciąga się od doliny Łagowicy na zachodzie, po dolinę Koprzywianki na wschodzie oraz w północnym fragmencie gminy Ożarów na terenie tej gminy pierwsze ślady obróbki kamienia pochodzą z okresu neolitu. Na terenie dzisiejszych kamieniołomów wydobywano z miękkiego kamienia twarde buły krzemienia, z których następnie wyrabiano narzędzia a Eksploatacja i obróbka wapienia w Janikowie rozpoczęła się już. w XVI w.

Najbardziej atrakcyjna krajobrazowo jest wschodnia część gminy ze stromą skarpą wiślaną. Skarpa jest krawędzią erozyjną Wyżyny Iłżeckiej, jej wysokość jest zróżnicowana od kilku do kilkudziesięciu metrów. Rozcinają je bardzo liczne jary i parowy o stromych zboczach, są one najczęściej porośnięte drzewami bądź krzewami. Charakterystyczne dla tego terenu jest występowanie roślinności kserotermicznej z kolumnowymi jałowcami i zaroślami berberysu. Skarpa wygląda bardzo efektownie jesienią, kiedy wśród zrudziałej roślinności zielnej czerwienieją dojrzewające owoce berberysu, złocą się liście drzew i krzewów przeplatane ciemnozielonymi kolumnami jałowców. Porastająca skarpę roślinność stanowi doskonałą oprawę dla odsłonięć białych skał wapiennych. U podnóża skarpy rozciąga  się odmienna krajobrazowo dolina Wisły. Jest to teren płaski, czesiowo zajęty pod uprawy rolne, łąki i pastwiska, porośnięty łęgami z topolą białą i wierzbami. Licznie występują tu starorzecza i zagłębienia bezodpływowe wypełnione wodą. Interesującym elementem jest stare koryto Wisły zwane jak napisano powyżej, Łachą lub Starym Wiśliskiem. Bez żadnej przesady można stwierdzić, iż teren gminy Tarłów charakteryzuje się relatywnie dużymi walorami krajobrazowymi, a jej wschodnia część z krawędzią erozyjną (skarpa wiślana) to tereny o wybitnych walorach krajobrazowo- estetycznych.

Warto również zwrócić na terenie Ziemi Opatowskiej uwagę na pozostałości parków podworskich tak charakterystycznych na tym terenie stanowiące otulinę drzew dworów. Większości obecnie znajdujących się pod ochroną przyrodniczo-konserwatorską.