Kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Opatowie

Opis

Kościół i klasztor Bernardynów otoczony odnowionym murem, w części oszkarpowanym, ze strzelnicami. Kompleks ten posiada długą historię. Kościół przy grodzie nazywanym Żmigród wzniesiono już w XII w., a istnienie parafii poświadczono w 1326 r. Po przeniesieniu parafii do kolegiaty świątynię przejęli bernardyni w 1471 r. W tym czasie wzniesiono nowy kościół i klasztor z fundacji Jana Tarły. Budynki kompleksu były kilkakrotnie niszczone, m. in. w 1502 i 1702 r. Kościół przebudowano gruntownie w latach 1751 - 65, za gwardiana Ludwika Alszera, i w 1765 r. konsekrowano. Odnawiano go jeszcze w roku 1901, po 1952 i w latach 90. XX w.

 

Obecny kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest jednonawową budowlą późnobarokową, murowaną z kamienia i częściowo cegły. W nawie znajdują się półeliptyczne wnęki ołtarzowe po bokach każdego przęsła. W części frontowej kościoła wydzielona jest kruchta, nad którą znajduje się chór muzyczny. Późnobarokową, trójdzielną, dwukondygnacyjną fasadę zdobi ryzalit o zaokrąglonych narożach, ujęty na każdej kondygnacji w zdwojone pilastry i zwieńczony półokrągłym szczytem. Na częściach bocznych fasady umieszczono kamienne posągi św. Franciszka i św. Antoniego Padewskiego, a u szczytu ściany frontowej ustawiono w latach 90. XX w. figurę przedstawiającą wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny. Na dwuspadowym dachu znajduje się barokowa wieżyczka na sygnaturkę. W ścianę zewnętrzną wmurowano trzy tablice pośmiertne: pierwsza z elementami herbowymi upamiętnia Zygmunta Lanckorońskiego, rotmistrza wojsk polskich, poległego pod Beresteczkiem w 1651 r.; napis na drugiej chwali cnoty i uczciwość Aleksandra Drzewieckiego, zmarłego w 1644 r.; trzecia poświęcona jest Jadwidze Lipowskiej, zmarłej w 1646 r. U dołu znajduje się do połowy wmurowana w ścianę figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
Ściany i sklepienia kościoła pokryte są, przemalowaną całkowicie w 1901 r., iluzjonistyczną polichromią późnobarokową o tematyce maryjnej, pierwotnie wykonaną w 1784 r. kosztem Felicjanny Reklewskiej, podstoliny sandomierskiej, starościny chęcińskiej. Jednolite rokokowe wyposażenie wnętrza pochodzi z 2. poł. XVIII w. W rokokowym ołtarzu głównym z lat 70. XVIII w. znajduje się rzeźby dłuta Macieja Polejowskiego. Sam ołtarz złożony jest z dwóch części: przedniej, dwustronnej, wolno stojącej pod łukiem tęczy, oddzielającej chór zakonny w prezbiterium, oraz tylnej przyściennej, wieńczącej zarazem zaplecki stall obiegających prezbiterium. Część przednią zdobi bogate tabernakulum z lustrami, bramki boczne z rzeźbami św. Bonawentury i Piotra z Alkantary, dłuta również Macieja Polejowskiego, oraz wysokie przeźrocze o kolumnach dźwigających przerwane pośrodku belkowanie, zwieńczone aniołami i wazonami kwiatowymi. Część tylna ma formę retabulum z rzeźbami aniołów i Trójcy Św. w zwieńczeniu oraz z obrazami Matka Boska z Dzieciątkiem i Wniebowzięcie Matki Boskiej. Siedem ołtarzy bocznych z ok. 1784 r. wypełnia wnęki po bokach nawy. Składają się z rokokowej mensy oraz malowanego iluzjonistycznie czterokolumnowego retabulum stanowiącego oprawę dla ramy z następującymi obrazami: Św. Antoni Padewski (2. poł. XVII w., wg tradycji przypisywany Franciszkowi Lekszyckiemu), Śmierć św. Franciszka (2. poł. XVII w., zapewne tego samego pędzla, obydwa ofiarowane klasztorowi przez Władysława Janusza Ostrogskiego), Św. Anna nauczająca Marię (2. poł. XVII w.), N.P. Maria Niepokalanie Poczęta (XVIII w.), Św. Jan Nepomucen (XVIII/XIX w.). Ósmy ołtarz boczny, zapewne z 1850 r., zdobi unikalna w Polsce pełna ekspresji rzeźba Chrystusa w tłoczni mistycznej tzw. "Torkukular" z XVII w. W kościele warto obejrzeć także: rokokową ambonę, również rokokowe organy, drewnianą kratę balustrady chóru z 2. poł. XVIII w., stalle i pulpit muzyczny w chórze zakonnym z 2. poł. XVII w., wbudowany w stalle od północy drewniany portal, prowadzący na krużganek klasztorny, oraz wmurowaną pod chórem, na prawo od wejścia, tablicę grobową kasztelanowej sandomierskiej Konstancji Chościak-Popielowej, zabitej przez piorun podczas ratowania ludzi w pożarze w Waśniowie w 1787 r. Klasztor pochodzi z przełomu XVI i XVII w., przebudowywano go m.in. w XVIII w.

 

Po kasacie zakonu w 1865 r. budynek popadł w ruinę, został częściowo odnowiony na początku XX stulecia. Z kamiennej, piętrowej budowli zachowało się skrzydło wschodnie, przykościelna część skrzydła zachodniego oraz łączący je krużganek wzdłuż nawy kościoła. W przyziemiu znajduje się krużganek obiegający wirydarz, a wzdłuż niego ciąg pomieszczeń na piętrze o układzie trzytraktowym z celami po bokach korytarza. Na szczególną uwagę w wirydarzu zasługuje gotycki krucyfiks, którego powstanie datowane jest na 1400 r.

 fot.J.Czub